Kalendarium niepodległościowe

 

28 lipca 1914

W reakcji na udany zamach na arcyksięcia Ferdynanda Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. W ciągu kilku kolejnych dni działa tzw. efekt domina. Na mocy porozumień sojuszniczych Rosja ogłosiła mobilizację wojska przeciwko Austro-Węgrom. W odpowiedzi Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a następnie Francji. Zaborcy stanęli po dwóch stronach frontu. Rozpoczęła się I wojna światowa.

 

 

5-6 sierpnia 1914

I Kompania Kadrowa pod dowództwem Józefa Piłsudskiego wyruszyła z Oleandrów pod Krakowem i przekroczyła granicę pomiędzy Galicją a Królestwem Polskim. Marsz niewielkiego (około 160 osobowego) oddziału miał wywołać powstanie antyrosyjskie na terenie Królestwa Polskiego. Kompania zajęła Kielce, ale po bezskutecznej próbie przebicia się do Warszawy, zmuszona została do odwrotu w stronę Krakowa.

 

9 sierpnia 1914

Naczelne Dowództwa Niemieckie i Austro-Węgierskie wydały odezwę, w której zachęcały polską ludność zamieszkałą w Królestwie Polskim do włączania się w szeregi armii państw centralnych. „Przynosimy też wolność i swobodę wyznaniową, poszanowanie religii, tak strasznie uciskanej przez Rosję. Niech z przeszłości i z teraźniejszości przemówią do Was jęki Sybiru i krwawa rzeź Pragi, i katowanie unitów” – możemy przeczytać w dokumencie. Nie zawierał on jednak żadnych konkretnych zobowiązań ani obietnic dotyczących ewentualnego przyszłego Państwa Polskiego.

 

14 sierpnia 1914

W odpowiedzi na odezwę austriacką i niemiecką wódz naczelny armii rosyjskiej – wielki książę Mikołaj Mikołajewicz – wydał odezwę do ludności polskiej, w której pisał: „niechaj zatrą się granice rozrywające na części naród polski! Niech naród polski połączy się w jedno ciało pod berłem cesarza rosyjskiego! Pod berłem tym odrodzi się Polska swobodna w swej wierze, języku i samorządzie!”. Odezwa skierowana była do Polaków mieszkających w Galicji i na ziemiach zaboru niemieckiego. Jednak, podobnie jak ta przygotowana przez dowódców sił państw centralnych, nie zawierała żadnych konkretnych deklaracji politycznych dotyczących kształtu i charakteru odrodzonego Państwa Polskiego.

 

16 sierpnia 1914

Z połączenia Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i istniejącego od końca lipca 1914 we Lwowie Centralnego Komitetu Narodowego, utworzony został w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy. Na jego czele stanął Juliusz Leo – ówczesny prezydent Krakowa. Komitet sprawował władzę wojskową, polityczną i skarbową Polaków na terenie Galicji. Pierwszą jego inicjatywą było stworzenie Legionów Polskich u boku armii austro-węgierskiej. W 1915 roku w trzech brygadach Legionów walczyło ponad 20 tys. Polaków.

 

12 października 1914

Polonia amerykańska stworzyła Polski Centralny Komitet Ratunkowy. W pierwszych latach funkcjonowania realizował on przede wszystkim cele pomocowe zbierając fundusze na rzecz ofiar wojny na ziemiach polskich. Z czasem stał się też jednym z najważniejszych źródeł nacisku i promocji polskiej sprawy narodowej w zachodniej opinii publicznej.

 

 

22 października 1914 

Józef Piłsudski stworzył na terenie Królestwa Polskiego niezależną i tajną Polską Organizację Wojskową. W pierwszym okresie jej funkcjonowania jej głównym zadaniem miały być akcje dywersyjne i wywiadowcze skierowane przeciwko Rosji. Jej struktury przypominać miały swoistą armię podziemną, kontrolowaną bezpośrednio przez Piłsudskiego, bez nadzoru ze strony któregokolwiek z zaborców.

 

11 listopada 1914 

Rozpoczęła się tzw. bitwa łódzka, jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej. W starciu pomiędzy siłami niemiecko-austriackimi i rosyjskimi po obydwu stronach konfliktu bratobójczo walczyć mogło ponad 30 tys. żołnierzy narodowości polskiej.

 

25 listopada 1914 

W Warszawie utworzony został Komitet Narodowy Polski – organizacja skupiająca polskich polityków, którzy szansę na odzyskanie niepodległości widzieli w sojuszu z Rosją i państwami ententy. Komitet, na którego czele stanęli Zygmunt Wielopolski oraz Roman Dmowski, skupiał głównie siły związane z narodową demokracją i innymi formacjami o charakterze prawicowym i nacjonalistycznym. Objął także patronat nad tworzeniem w Rosji polskich oddziałów nazwanych od miejsca pierwotnej koncentracji Legionem Puławskim.

 

8 stycznia 1915 

W Vevey pod Lozanną w Szwajcarii z inicjatywy Henryka Sienkiewicza utworzony został Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Jego głównym zadaniem była pomoc finansowa dla ofiar wojny na ziemiach polskich oraz reprezentowanie sprawy polskiej wśród zachodniej opinii publicznej.

 

30 maja 1915 

W Chicago odbył się potężny wiec środowisk polonijnych. Przed ponad stutysięcznym tłumem wystąpił znany pianista Ignacy Jan Paderewski, który w swoim przemówieniu domagał się od władz amerykańskich podjęcia starań o uwzględnienie w ładzie powojennym istnienia niepodległego Państwa Polskiego. Pod podejmującą ten temat petycją do prezydenta USA Woodrowa Wilsona podpisać się miało 600 tys. osób.

 

24 sierpnia 1915

Na zajętych przez państwa centralne ziemiach Królestwa Polskiego powstało Generalne Gubernatorstwo Warszawskie. Zajmowało terytoria znajdujące się pod okupacją niemiecką: gubernie kaliską, warszawską, płocką, łomżyńską oraz część guberni piotrkowskiej i siedleckiej. Pozostała część Królestwa Polskiego administrowana była przez Austro-Węgry.

 

30 września 1915 

W wyniku załamania frontu wschodniego wojska państw centralnych zajęły większość ziem polskich. W walkach po stronie niemieckiej i austriackiej aktywnie uczestniczyły Brygady Legionów Polskich. Do legendy przejdą bitwy pod Rokitną (13 czerwca 1915), Tarłowem (30 czerwca – 2 lipca 1915) i pod Raśną (21-24 sierpnia 1915). Wobec zdobyczy państw centralnych lider orientacji prorosyjskiej Roman Dmowski udał się na Zachód.

 

5 listopada 1916 

W Pszczynie ogłoszono akt podpisany przez cesarza niemieckiego i austro-węgierskiego, który zapowiadał utworzenie z ziem Królestwa Polskiego „państwa samodzielnego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem”. Był to pierwszy akt wydany przez najwyższych przedstawicieli państw biorących udział w I wojnie, w którym zapowiadano utworzenie Państwa Polskiego. W dokumencie nie określono jednak jego granic, enigmatycznie stwierdzono jedynie, że będzie ono funkcjonowało w sojuszu z Niemcami i Austro-Węgrami. Akt nie był zatem gwarancją odzyskania pełnej niepodległości.

 

25 grudnia 1916 

W odpowiedzi na akt 5 listopada w rozkazie noworocznym car Mikołaj II zapowiedział „stworzenie Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych”. Wobec strat terytorialnych Rosji akt nie mógł mieć żadnych konkretnych skutków politycznych. Otworzył jednak szansę na życzliwsze potraktowanie sprawy polskiej przez państwa ententy, które dotychczas uważały kwestię niepodległości Polski za wewnętrzną sprawę Rosji. Po abdykacji cara 16 marca 1917 roku rozkaz przestał mieć jakiekolwiek znaczenie.

 

14 stycznia 1917 

W Warszawie, z inicjatywy Niemiec i Austro-Węgier, zainaugurowała swoją działalność Tymczasowa Rada Stanu z Wincentym Niemojewskim na czele. Była to instytucja quasi-rządowa, która przygotować miała polską administrację na terenie Królestwa Polskiego. Miał być to pierwszy krok do powołania obiecanego w akcie 5 listopada Państwa Polskiego. Jednocześnie rozpoczęto działania na rzecz przekształcenia Legionów w Wojsko Polskie.

 

2 lipca 1917

Wobec kunktatorskiej polityki cesarzy względem Polski oraz podporządkowania formowanego wojska polskiego niemieckiemu dowództwu, Józef Piłsudski odmówił dalszej współpracy z Tymczasową Radą Stanu. Zaapelował także do polskich żołnierzy o nieskładanie przysięgi na wierność cesarzom i niewstępowanie do Polskich Sił Zbrojnych. Konsekwencją tzw. kryzysu przysięgowego było internowanie dużej części żołnierzy służących do tej pory u boku państw centralnych i osadzenie w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie. Józefa Piłsudskiego osadzono w twierdzy w Magdeburgu. Wydarzenia z lipca 1917 roku były także końcem nadziei, że niepodległe państwo uda się odzyskać w sojuszu z państwami centralnymi.

 

15 sierpnia 1917

W Lozannie utworzono Komitet Narodowy Polski na czele z Romanem Dmowskim. Siedzibą KNP miał być Paryż. Do najważniejszych zadań komitetu należała integracja zachodnich środowisk polonijnych, reprezentowanie sprawy polskiej wobec rządów państw ententy, organizowanie polskiego życia politycznego na Zachodzie oraz nadzór nad formowaniem się polskich jednostek wojskowych we Francji. W sierpniu rząd francuski uznał KNP za jedyne oficjalne przedstawicielstwo polskie. W ślad za Francją w październiku podobne deklaracje złożyły władze Wielkiej Brytanii i Włoch, a w grudniu USA.

 

12 września 1917

W reakcji na dymisję Tymczasowej Rady Stanu Niemcy powołały na terenie Królestwa Polskiego Radę Regencyjną. Miała ona – do czasu powołania nowego monarchy – sprawować formalnie tymczasową władzę na ziemiach Królestwa Polskiego.  W jej skład weszli arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski i Józef Ostrowski. Rada powołała także rząd na czele z Janem Kucharzewskim. Zakres władzy Rady Regencyjnej był jednak ograniczony do wybranych działań. Na dodatek nie cieszyła się ona zbyt dużym autorytetem w polskim społeczeństwie. Mimo to w latach 1917-18 podjęła szereg działań prawno-administracyjnych będących podwaliną pozwalającą na utworzenie w 1918 niepodległego Państwa Polskiego.

 

15 grudnia 1917

Bolszewicy, po zdobyciu w wyniku rewolucji październikowej władzy w Rosji, wydali Deklarację Praw Narodów Rosji, w której przyznali prawo do samookreślenia i utworzenia samodzielnego państwa wszystkim narodom zamieszkującym tereny Rosji, w tym Polakom. Wobec braku kontroli nad ziemiami polskimi deklaracja władz rewolucyjnych nie miała jednak żadnego – poza czysto propagandowym – znaczenia politycznego.

 

8 stycznia 1918

Prezydent USA Woodrow Wilson w orędziu noworocznym ogłosił 14 punktów stanowiących, jego zdaniem, fundament powojennego ładu międzynarodowego. W 13 punkcie stwierdził, że powinno powstać niepodległe Państwo Polskie z bezpiecznym dostępem do morza, obejmujące ziemie zamieszkałe przez ludność bezsprzecznie polską. Była to pierwsza deklaracja zagranicznego polityka, w której określono zasady na jakich miały się formować granice odrodzonego państwa.

 

9 lutego 1918

W Brześciu nad Bugiem państwa centralne podpisały układ pokojowy z powstałą w styczniu 1918 roku niepodległą Ukraińską Republiką Ludową. W traktacie URL przyznano m.in. Chełmszczyznę i część Polesia. Spotkało się to z ostrymi protestami ze strony polskiej. Na znak protestu ostatnie oddziały polskie służące po stronie Niemiec i Austro-Węgier wymówiły służbę. Część żołnierzy podjęła próbę przedostania się na Zachód.

 

7 października 1918

Wobec coraz gorszej sytuacji Niemiec na froncie zachodnim Rada Regencyjna proklamowała powstanie niepodległego Państwa Polskiego, które zbudowane miało być zgodnie z założeniami opisanymi w trzynastym punkcie orędzia Wilsona.

 

19 października 1918

Na Śląsku Cieszyńskim powstaje polska Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Przynależność Śląska Cieszyńskiego stała się kością niezgody pomiędzy odzyskującą niepodległość Polską a powstającą Czechosłowacją.

 

28 października 1918

W związku z deklaracją Karola I o federalizacji monarchii habsburskiej w Krakowie ukształtowała się Polska Komisja Likwidacyjna na czele z Wincentym Witosem. Jej zadaniem miało być przejęcie władzy administracyjnej od Austriaków i ustanowienie państwowości polskiej w Galicji.

 

1 listopada 1918

W Galicji Wschodniej proklamowana została Zachodnioukraińska Republika Ludowa. We Lwowie rozpoczęły się walki pomiędzy Polakami a Ukraińcami o władzę nad miastem. Wśród polskich obrońców miasta znalazło się wielu członków ruchu harcerskiego i młodzieży. Młodych ludzi nazwano „Orlętami Lwowskimi”. Wojna polsko-ukraińska o terytorium Galicji Wschodniej toczyła się aż do połowy 1919 roku.

 

7 listopada 1918

W Lublinie lewica niepodległościowa i ludowcy powołali niezależny od Rady Regencyjnej Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.

 

10 listopada 1918

Józef Piłsudski został wypuszczony z twierdzy w Magdeburgu. W godzinach popołudniowych dotarł do Warszawy.

 

11 listopada 1918

W wagonie kolejowym w lesie pod francuskim Compiègne podpisano rozejm pomiędzy państwami ententy a Cesarstwem Niemieckim kończący I wojnę światową. Pozbawiona autorytetu Rada Regencyjna postanawia oddać Piłsudskiemu władzę nad tworzącym się wojskiem. W Poznaniu działający od 1916 roku tajny Centralny Komitet Obywatelski (grupujący stronnictwa o charakterze narodowym i ludowym), zmienił nazwę na Naczelną Radę Ludową i ogłosił się reprezentantem polskich interesów w Wielkopolsce.

)

14 listopada 1918

Rada Regencyjna zdecydowała się na oddanie Józefowi Piłsudskiemu władzy cywilnej. W kolejnych dniach Piłsudskiemu podporządkował się Tymczasowy Rząd Ludowy Daszyńskiego i Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego.

 

18 listopada 1918

Józef Piłsudski powołał koalicyjny rząd na czele z socjalistą Jędrzejem Moraczewskim. Rząd nie zyskał jednak przychylności Narodowej Demokracji i części ruchu ludowego.

 

22 listopada 1918

Wydany został dekret o władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, w myśl którego Polska stała się republiką. Do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego pełną władzę w państwie sprawować miał Tymczasowy Naczelnik Państwa, który to urząd objął Józef Piłsudski.

 

26 grudnia 1918

Do Poznania przybył przedstawiciel Komitetu Narodowego Polskiego Ignacy Paderewski. Został entuzjastycznie przywitany przez tłumy Polaków. Dzień później w Wielkopolsce wybuchło powstanie przeciwko władzy niemieckiej. Wizyta Paderewskiego była iskrą, która roznieciła nastroje patriotyczne i doprowadziła do wybuchu rewolty.

 

16 stycznia 1919

Do dymisji podał się rząd Jędrzeja Moraczewskiego. W wyniku porozumienia z Józefem Piłsudskim powołany został rząd z popieranym przez endecję i ludowców Ignacym Paderewskim na czele. Dzięki tej nominacji udało się stworzyć rząd popierany przez główne siły polityczne. Nowa Rada Ministrów zostaje również uznana przez Komitet Narodowy Polski, a za nim przez ententę. Polska zostaje oficjalnie uznana za państwo niepodległe.

 

18 stycznia 1919

Rozpoczęła się konferencja pokojowa w Paryżu. W jej ramach 27 zwycięskich państw ustalić miało powojenny ład w Europie. Ważną kwestią było uzgodnienie granic nowopowstałych krajów, w tym Polski. Najpoważniejszym wyzwaniem dla uczestników konferencji było wyznaczenie granicy polsko-niemieckiej. Spornymi terenami były przede wszystkim Górny Śląsk, Wielkopolska, Kujawy i Pomorze Gdańskie, a także Warmia i Mazury. Reprezentantami Polski w Paryżu byli Roman Dmowski i Ignacy Paderewski.

 

23 stycznia 1919

Władze czeskie wydały rozkaz ataku na teren Śląska Cieszyńskiego. Rozpoczęła się wojna polsko-czechosłowacka o pogranicze śląskie. Ofensywa czeska powstrzymana została 31 stycznia w wyniku nierozstrzygniętej bitwy pod Skoczowem. O dalszych losach Śląska Cieszyńskiego zdecydować miała konferencja w Paryżu.

 

26 stycznia 1919

Odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego. Sejm wybrany został w wyborach pięcioprzymiotnikowych – powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich i proporcjonalnych. Ordynacja usankcjonowała też prawa wyborcze dla kobiet. Elekcja skończyła się wielkim sukcesem narodowej demokracji, która uzyskała blisko 36% mandatów. Wynik poniżej oczekiwań zdobyli socjaliści (9%). Ważnymi siłami politycznymi okazały się partie chłopskie. Centrystyczny PSL „Piast” zdobył 12% mandatów, zaś centrolewicowe PSL „Wyzwolenie” 15%.

 

14 lutego 1919

W miejscowości Mosty niedaleko Szczuczyna polskie wojska starły się z nacierającymi ze wschodu oddziałami Armii Czerwonej. Bitwa uznawana jest za formalny początek wojny polsko-bolszewickiej o kontrolę nad Kresami Wschodnimi. W planach bolszewików było przeniesienie rewolucji na zachód Europy, jednak na ich drodze stanęło nowopowstałe Państwo Polskie.

 

16 lutego 1919

Zakończono działania zbrojne w Wielkopolsce. Wyzwolony przez powstańców obszar oddany został pod kontrolę Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej. O dalszych losach Wielkopolski zdecydować miała konferencja pokojowa w Paryżu.

 

Autor: Wikipedia

Powrót